۵. چند فرم و شکل موسیقی در دوره‌ی باروک

در برنامه‌ی قبل با چند ویژگی موسیقی دوره‌ی باروک آشنا شدیم. در این برنامه به چند فرم و شکل موسیقی که در دوره‌ی باروک رواج پیدا کرد می‌پردازیم.

یکی از فرم‌های معروف دوره‌ی باروک فرم فوگ است. این فرم برگرفته از موسیقی چندصدایی در دوره‌ی رنسانس است. به خاطر دارید که موسیقی چندصدایی آوازی با تقسیم کردن خوانندگان به دو یا چند گروه شروع شد. با رواج موسیقی سازی در دوره‌ی باروک، آهنگسازان ساز را جایگزین خوانندگان کردند. به این ترتیب فوگ فرمی از موسیقی چندصدایی بود که برای ساز نوشته می‌شد. در دوره‌ی باروک، فرم فوگ با یوهان سباستیان باخ به اوج خودش رسید. فوگی که با هم می‌شنویم از مجموعه‌ی پرلود و فوگ‌های باخ است. این فوگ چهار صدایی است. نکته‌ی جالب توجه این است که هر چهار صدا در این قطعه تنها توسط یک نوازنده نواخته می‌شود.

یکی دیگر از فرم‌هایی که در دوره‌ی باروک رواج پیدا کرد، فرم کنسرتو بود. کنسرتو فرمی است که معمولا برای به نمایش گذاشتن مهارت‌های تک نوازنده یا به اصطلاح نوازنده‌ی سولو نوشته می‌شود. در کنسرتو تک نوازنده ملودی اصلی را می‌زند و بقیه‌ی سازها آن را همراهی می‌کنند. یکی از کنسرتوهای معروف دوره‌ی باروک، «چهار فصل»، اثر آنتونیو ویوالدی آهنگساز ایتالیایی دوره‌ی باروک است.

این اثر در چهار بخش فصل‌های سال را به تصویر می‌کشد. در ادامه، قسمتی از فصل تابستان این اثر را می‌شنویم. همانطور که با هم می‌شنویم، تک نوازنده‌ی ویولون قسمت‌هایی از قطعه را که مهارت‌های نوازندگی بالایی می‌خواهد به تنهایی می‌زند و بقیه‌ی سازها آن را فقط همراهی می‌کنند.

اپرا یکی از ژانرهای محبوب موسیقی است که اولین بار در دوره‌ی باروک نوشته و اجرا شد. در اصطلاح موسیقی، اپرا به نمایشی گفته می‌شود که با چندین خواننده، موسیقی، رقص، آواز، و صحنه‌پردازی اجرا می‌شود. خوانندگان اپرا معمولا داستان نمایش را به دو حالت برای بیننده‌ها تعریف می‌کنند: یکی دکلمه که معمولا با همراهی یک یا دو ساز است و بهش رسیتاتیو می‌گویند؛ و یکی هم آواز که با گروهی از سازها همراهی می‌شود و به آریا معروف است.

با هم به نمونه ای از رسیتاتیو از اپرای «اورفئو»، اثر کلودیو مونته‌وردی، گوش می‌دهیم.

در رسیتاتیویی که شنیدیم متن بیشتر به حالت دکلمه خوانده می‌شد. حالا به نمونه‌ای از آریا از همان اپرای «اورفئو» گوش می‌دهیم. در آریا خواننده متن را به صورت آواز می‌خواند و در مقایسه با رسیتاتیو تعداد بیشتری از سازها او را همراهی می‌کنند.

یکی از فرم‌های مذهبی این دوره که اتفاقا شباهت‌های زیادی هم با اپرا دارد اوراتوریو است. از جمله تفاوت‌های اوراتوریو با اپرا این است که در اوراتوریو خبری از صحنه‌پردازی نیست. به‌علاوه موضوع‌های اوراتوریو معمولا مذهبی و برگرفته از داستان‌های کتاب مقدس است.

جورج فردریک هندل، یکی از آهنگسازان معروف آلمانی دوره‌ی باروک، آثار زیادی برای اپرا و اوراتوریو نوشته. این برنامه را با شنیدن قسمتی از یکی از اوراتوریوی هندل به اسم «مسیح» به پایان می‌بریم. این اوراتوریو به داستان زندگی حضرت مسیح می‌پردازد. بخش پایانی آن را که هاللویا نام دارد و در وصف جلال و شکوه خداوند است با هم می‌شنویم.

در این برنامه با چند فرم و ژانر موسیقی دوره‌ی باروک آشنا شدیم و به نمونه‌هایی از آنها در آثار آهنگسازانی مثل باخ، ویوالدی، و هندل گوش دادیم. در برنامه‌ی بعد به موسیقی دوره‌ی کلاسیک خواهیم پرداخت.